تحصیل در آلمان

مردم آلمانی‌زبان نقش بسیار پررنگی در برجسته‌ترین کارهای خلاقانه در هردو حوزه علم و هنر داشته‌اند؛ بنابراین هر رشته دانشگاهی در آلمان، تاریخچه‌ای غنی در پشت خود دارد. در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین مزایای تحصیل در آلمان اشاره می‌کنیم.

امکان تحصیل رایگان در آلمان

به‌طور کلی در تمام رشته‌های تحصیلی و در همه مقاطع امان تحصیل رایگان در آلمان وجود دارد. عموماً دانشگاه‌های دولتی آلمان (غیر از دانشگاه‌های ایالت بادن-وورتنبرگ) شهریه‌ای از دانشجویان دریافت نمی‌کنند. البته دانشگاه‌ها مبغلی (حدود ۶۰۰-۳۴۰ یورو در سال) را تحت عنوان هزینه ثبت نام از دانشجویان دریافت می‌کنند. پرداخت این هزینه، مزایایی نیز برای دانشجویان به‌همراه دارد؛ ازجمله تخفیف در بلیط‌های حمل‌ونقل عمومی یا دریافت یک ID برای استفاده از تخفیفاتی در سازمان‌های دولتی مختلف و… .

سطح علمی بالای اساتید و دانشگاه‌های آلمان

دانشگاه‌های آلمان هم از نظر امکانات و تأسیسات و هم از نظر علمی سطح بالایی دارند. بهترین تسهیلات با فناوری‌های روز و اساتید بین‌المللی طراز اول، باعث ایجاد فضای علمی سطح بالا شده که جایگاه علمی و کاری نسل آینده متخصصان را تضمین می‌کند. دانشگاه‌های آلمان، نوآوری، همکاری‌های بین‌المللی و مطالعات کاربردی را راه رسیدن به سطح بالای تحصیلات می‌دانند.

اعتبار بین‌المللی مدارک دانشگاهی آلمان

تمام دانشگاه‌های آلمان در قالب فرایند بولونیا عمل می‌کنند؛ فرایندی که باعث یکپارچه و معتبر شدن تمام مدارک دانشگاهی می‌شود: BA یا BSc که در ۶ ترم (نیم‌سال) تحصیلی برگزار می‌شود.
MA یا MSc که ۴-۲ ترم تحصیلی به طول می‌انجامد.
PhD که ۶-۴ ترم تحصیلی زمان می‌برد.
امکان تحصیل در آلمان به زبان انگلیسی
امکان تحصیل در آلمان به زبان انگلیسی در اکثر رشته‌های تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری وجود دارد. بسیاری از دوره‌ها به‌طور کامل به زبان انگلیسی ارائه می‌شوند و در برخی دوره‌ها نیز بعضی از دروس به زبان انگلیسی تدریس می‌شوند.
فرصت‌های متنوع برای کار دانشجویی
بسیاری از دانشجویان برای تأمین هزینه‌های زندگی خود در آلمان، هم‌زمان با تحصیل کار می‌کنند. طبق آمار، حدوداً دو سوم تمام دانشجویان در زمان تحصیل در آلمان، مشغول به کار هستند. دانشجویان غیراروپایی باید نخست اجازه کار (work permit) دریافت کنند و زمان کاری آنها محدود به ۱۹۰ روز کامل (تمام‌وقت) یا ۲۴۰ نیم‌روز (نیمه‌وقت) در سال است.
البته دانشجویان غیراروپایی اجازه کار مستقل یا خوداشتغالی ندارند. با این حال از آنجایی‌که آلمان کشوری بسیار توسعه‌یافته است و هر روز تعداد بسیار زیادی موقعیت شغلی ایجاد می‌شود، اکثر دانشجویان بین‌المللی امکان پیدا کردن کار مناسب را دارند.
لازم به ذکر است که دانشگاه‌های علمی-کاربردی در آلمان، توافق‌نامه‌هایی با شرکت‌های بزرگ دارند که دانشجویان را برای کارورزی استخدام می‌کنند. البته این دوره‌های کارورزی همیشه همراه با حقوق نیستند اما می‌توانند به دانشجویان برای پیدا کردن موقعیت شغلی بسیار خوب پس از دریافت مدرک کمک کنند.

فرصت مناسب برای دریافت اقامت پس از تحصیل در آلمان

طبق قانون، دانشجویان بین‌المللی تا ۱۸ ماه پس از فارغ‌التحصیلی، فرصت دارند در آلمان بمانند و به دنبال کار مناسب بگردند.

در حال حاضر حدود ۲/۷ میلیون دانشجو در بیش از ۴۰۰ مؤسسه آموزش عالی در آلمان مشغول تحصیل هستند. حدود ۹۵% از دانشجویان در مؤسسات آموزش عالی دولتی و ۵% در مؤسسات خصوصی مشغول به تحصیل هستند. نظام آموزش عالی در آلمان از ۳ نوع مؤسسه تشکیل شده است:
دانشگاه‌ها (Universitäten)
دانشگاه‌های علمی-کاربردی (Fachhochschulen)
دانشگاه‌ها فنی، هنر، فیلم و موسیقی (Kunst- und Musikhochschulen)

سیستم نمره‌دهی آلمان

در سیستم نمره‌دهی دانشگاه‌های آلمان نمرات در بازه ۱ تا ۵ قرار می‌گیرند که در این بازه ۱ بهترین نمره، ۵ بدترین نمره است و ۴ نمره قبولی محسوب می‌شود. در اکثر دانشگاه‌های آلمان شرط ورود به دانشگاه کسب نمره ۲٫۵ و بالاتر است. چند روش برای تبدیل نمرات سایر سیستم‌ها به سیستم نمره‌دهی آلمانی وجود دارد و دانشگاه‌های مختلف از فرمول‌های متفاوتی استفاده می‌کنند اما فرمول زیر متداول‌ترین روش برای تبدیل معدل یا نمره را به معادل آن در سیستم آلمانی نشان می‌دهد: A = 3 × [(X – Y) / (X – Z)] + 1
A: نمره معادل در سیستم آلمانی
X: بیشترین نمره قابل کسب
Y: نمره یا معدل متقاضی
Z: کم‌ترین نمره ممکن برای گذراندن یک درس
البته این فرمول برای محاسبه نمرات قبولی ساخته شده است. معمولاً نمراتی که پس از تبدیل، بالای ۴ هستند، معادل ۵ در نظر گرفته می‌شوند.
همچنین نمرات در دانشگاه‌های آلمان به مقادیر زیر گرد می‌شوند:
۱، ۱/۳، ۱/۷، ۲، ۲/۳، ۲/۷، ۳، ۳/۳، ۳/۷، ۴ و ۵
نمراتی که وسط این نمرات قرار می‌گیرند، به نمره بهتر گرد می‌شوند. برای مثال اگر نمره شما پس از تبدیل، معادل ۲/۱۵ باشد، به ۲ گرد می‌شود (نه ۲/۳).

اکثر دانشگاه‌های دولتی آلمان قدمتی چندصدساله دارند. قدیمی‌ترین دانشگاه آلمان، دانشگاه هایدلبرگ، در سال ۱۳۸۶ میلادی تأسیس شده است. از سوی دیگر، اکثر دانشگاه‌های خصوصی آلمان در چند دهه گذشته تأسیس شده‌اند.

بهترین دانشگاه‌های آلمان

در فهرست زیر می‌توانید لیست برترین دانشگاه‌های آلمان را طبق رتبه‌بندی مؤسسه QS برای سال ۲۰۲۰ (همراه با رتبه جهانی آنها و سطح‌بندی وزارت علوم) مشاهده کنید:
Technische Universität München (55 | گروه الف)
Ludwig-Maximilians – Universität München (63 | گروه الف)
Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg (66 | گروه الف)
Humboldt-Universität zu Berlin (120 | گروه الف)
KIT, Karlsruher Institut für Technologie (124 | گروه الف)
Freie Universität Berlin (130 | گروه الف)
Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule Aachen (138 | گروه الف)
Technische Universität Berlin (147 | گروه الف)
Eberhard Karls Universität Tübingen (169 | گروه الف)
Universität Freiburg (169 | گروه الف)

به‌طور کلی دانشگاه‌های دولتی آلمان شهریه‌ای از دانشجویان (آلمانی و غیرآلمانی) دریافت نمی‌کنند. البته دانشجویان برای تحصیل در دانشگاه‌های خصوصی آلمان نیاز به پرداخت شهریه دارند. همچنین دانشگاه‌های ایالت بادن-وورتنبرگ، شهریه‌ای برابر با ۳۰۰۰ یورو در سال (۱۵۰۰ یورو برای هر نیم‌سال) دریافت می‌کنند. علاوه بر این، دانشجویان برای تحصیل در برخی رشته‌ها در مقطع کارشناسی ارشد (رشته‌های non-cosecutive) در دانشگاه‌های دولتی نیز باید شهریه بپردازند. ضمناً دانشگاه‌ها مبغلی (حدود ۶۰۰-۳۴۰ یورو در سال) را تحت عنوان هزینه ثبت نام از دانشجویان دریافت می‌کنند. البته پرداخت این هزینه، مزایایی نیز برای دانشجویان به‌همراه دارد؛ ازجمله تخفیف در بلیط‌های حمل‌ونقل عمومی یا دریافت یک ID برای استفاده از تخفیفاتی در سازمان‌های دولتی مختلف و… . با صرف نظر از این مبالغ اندک، عمده هزینه تحصیل در آلمان مربوط به هزینه زندگی دانشجویی است که در ادامه به آن می‌پردازیم:

هزینه زندگی دانشجویی در آلمان

آلمان برای دانشجویان بین‌المللی کشور گرانی نیست. هزینه زندگی دانشجویی در آلمان به طور متوسط ۶۰۰ تا ۸۰۰ یورو در ماه است که در مقایسه با اکثر کشورهای دیگر اروپایی، مقرون به صرفه است. همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، هزینه‌ زندگی در آلمان به سبک زندگی، شهر و محله‌ای که در آن زندگی می‌کنید، بستگی دارد. بنابراین قبل از انتخاب شهر مورد نظر، باید درباره هزینه‌های زندگی در آن شهر تحقیق کنید. برای مثال هزینه اجاره مسکن، خوراک و پوشاک در شهرهای صنعتی بزرگ، بیشتر از شهرهای کم‌جمعیت است. در صورت مدیریت هزینه مسکن، خوراک و رفت‌وآمد، پرداخت هزینه‌های دیگر تا حد زیادی آسان خواهد شد. برای کم کردن هزینه زندگی در آلمان، دانشجویان می‌توانند شهرهای ارزان‌تر را برای تحصیل انتخاب کنند. همچنین با کم کردن هزینه‌های اضافه (مانند چند بار در هفته رستوران رفتن)، می‌توان هزینه زندگی در آلمان را بسیار کاهش داد. علاوه بر این استفاده از مسکن اشتراکی (زندگی با هم‌خانه)، زندگی در خوابگاه و یا زندگی با یک خانواده میزبان (host family) از مهم‌ترین راهکارهای مؤثر برای کاهش هزینه زندگی در آلمان است. ترتیب نواحی بر اساس هزینه مورد نیاز برای زندگی به شرح زیر است: ۱- جنوب ۲- غرب ۳- شمال ۴- شرق بر اساس ترتیب فوق، جنوب آلمان گران‌ترین منطقه این کشور بوده و دو شهر بزرگ این ناحیه (مونیخ و اشتوتگارت) گران‌ترین شهرها برای زندگی هستند. این در حالی است که شرق آلمان ارزان‌ترین منطقه برای زندگی است.
هزینه‌ها وابستگی زیادی به محل و سبک زندگی دانشجو دارد. به‌طور خاص در مورد مسکن، گزینه‌های مختلفی وجود دارد: آپارتمان اختصاصی، آپارتمان اشتراکی، اتاق اشتراکی، خوابگاه و زندگی با خانواده میزبان (Host Family). هریک از این موارد نیز می‌تواند شرایط متفاوتی داشته باشد؛ برای مثال خوابگاه دانشجویی می‌تواند به‌صورت اتاق اختصاصی، آپارتمان اشتراکی، آپارتمان اختصاصی و… باشد.
در جدول زیر می‌توانید متوسط هزینه‌های زندگی دانشجویی در آلمان را مشاهده کنید.

در این بخش شرایط تحصیل در آلمان در مقاطع تحصیلی مختلف را بررسی می‌کنیم:

تحصیل در آلمان در مقطع کارشناسی

برای تحصیل در مقطع کارشناسی در آلمان، پیش از ورود به دانشگاه، باید دوره یک‌ساله کالج را در این کشور بگذرانید. طی دوره کالج، آمادگی لازم برای ورود به دانشگاه‌های آلمان را پیدا خواهید کرد. در این دوره زبان آلمانی نیز به دانشجویان تدریس می‌شود. البته اگر سال اول دانشگاه را در ایران (دانشگاه سراسری یا آزاد) گذرانده‌اید یا مدرک کاردانی دارید، می‌توانید مستقیماً (بدون گذراندن دوره کالج) برای تحصیل در مقطع کارشناسی در آلمان اقدام کنید. مدت دوره کارشناسی در دانشگاه‌های آلمان ۳ تا ۴ سال است و دروس عموماً به زبان آلمانی تدریس می‌شوند. بنابراین برای دریافت پذیرش از دانشگاه‌های آلمان جهت تحصیل در مقطع کارشناسی، باید از سطح قابل قبول زبان آلمانی برخوردار باشید.
برای پذیرش در دوره کالجِ جهت آمادگی برای ورود به مقطع کارشناسی در آلمان، باید مدرک دیپلم (و پیش‌دانشگاهی) داشته باشید. همچنین مدرک زبان آلمانی (حداقل در سطح B2) برای اخذ پذیرش از کالج و ویزای تحصیلی آلمان، لازم است.
مدارک مورد نیاز برای پذیرش و ویزا جهت تحصیل در کالج‌های آمادگی برای ورود به دانشگاه در آلمان، عبارتند از:
ترجمه ریزنمرات دوره دبیرستان (و پیش‌دانشگاهی)
ترجمه مدرک دیپلم (و پیش‌دانشگاهی)
انگیزه‌نامه تحصیلی (SOP)
رزومه تحصیلی (CV)
مدرک زبان آلمانی (حداقل در سطح B2)

تحصیل در آلمان در مقطع کارشناسی ارشد

طول دوره کارشناسی ارشد در آلمان اغلب ۳ یا ۴ ترم (معمولاً ۴ ترم) است. بر خلاف دوره کارشناسی که در اغلب دوره‌ها، دروس به زبان آلمانی تدریس می‌شوند، دوره‌های بسیاری در مقطع کارشناسی ارشد به زبان انگلیسی برگزار می‌شوند (بیش از ۱۳% کل دوره‌های کارشناسی ارشد در آلمان به زبان انگلیسی ارائه می‌شوند). سطح زبان مورد نیاز برای دانشگاه‌های آلمان بسته به دانشگاه موردنظر و دوره انتخابی متفاوت است. برای مثال دانشجویانی که قصد تحصیل در حوزه علوم اجتماعی را دارند، باید به زبان تدریس دوره مورد نظر تسلط کامل داشته باشند، اما دانشجویانی که حوزه علوم طبیعی را برای تحصیل انتخاب می‌کنند، نیازی به دانش کامل زبان تدریس ندارند زیرا بیشتر فعالیت‌های این رشته مربوط به عملیات ریاضی و فعالیت‌های آزمایشگاهی است.
مدارک مورد نیاز:
ترجمه ریزنمرات دوره دبیرستان، پیش‌دانشگاهی و کارشناسی
ترجمه مدرک دیپلم، پیش‌دانشگاهی و کارشناسی
انگیزه‌نامه تحصیلی (SOP)
توصیه‌نامه تحصیلی (Recommendation Letter)
رزومه تحصیلی (CV)
مدرک زبان (مدرک زبان انگلیسی برای دوره‌های انگلیسی‌زبان و مدرک زبان آلمانی برای دوره‌های آلمانی‌زبان)

تحصیل در آلمان در مقطع دکتری

دوره دکتری در دانشگاه‌های آلمان ۳-۵ سال به طول می‌انجامد اما بسته به رشته انتخابی و زمینه تحقیق متفاوت است. برای مثال دوره دکتری برای حوزه‌هایی مانند علوم طبیعی معمولاً ۴ سال و هنر و انسانی ۴ تا ۶ سال است. بیش از ۷۰% دوره‌های دکتری در دانشگاه‌های آلمان به‌طور کامل به زبان انگلیسی ارائه می‌شوند. تحصیل در مقطع دکتری در دانشگاه‌های آلمان رایگان است.
مدارک مورد نیاز:
ترجمه ریزنمرات دوره دبیرستان، پیش‌دانشگاهی، کارشناسی و کارشناسی ارشد
ترجمه مدرک دیپلم، پیش‌دانشگاهی، کارشناسی و کارشناسی ارشد
ارائه مقاله یا تألیفاتی در زمینه رشته مورد‌نظر
انگیزه‌نامه تحصیلی(SOP)
توصیه‌نامه تحصیلی
رزومه تحصیلی (CV)
ارائه پروپوزال
مدرک زبان (مدرک زبان انگلیسی برای دوره‌های انگلیسی‌زبان و مدرک زبان آلمانی برای دوره‌های آلمانی‌زبان)

بورسیه‌های دولتی در آلمان

از بورسیه‌های تحصیلی در آلمان می‌توان به بورسیه DAAD اشاره کرد. سرویس تبادل دانشگاهی آلمان یا DAAD، بورسیه‌های زیادی را برای دانشجویان بین‌المللی در مقاطع تحصیلی مختلف ارائه می‌کند.
از دیگر بورسیه‌های تحصیلی در آلمان می توان به اراسموس پلاس (+Erasmus) اشاره کرد. این مؤسسه که بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده بورسیه تحصیلی در اتحادیه اروپا است، توسط کمیسیون اروپا اداره می‌شود و دانشجویان بین‌المللی را برای تحصیل در اروپا حمایت مالی می‌کند. این مؤسسه کمک‌هزینه‌ای برای پوشش هزینه زندگی برای کسانی که در یک برنامه تبادل برای تحصیل در اروپا شرکت می‌کنند، فراهم می‌کند

بورسیه‌های غیردولتی در آلمان

در ادامه به معرفی برخی از بورسیه‌های غیردولتی در آلمان می‌پردازیم:
فلوشیپ بین‌المللی پسادکتری اینشتین کمک‌هزینه‌ای است که توسط مؤسسه تحقیقات پسادکتری اینشتین در دانشگاه برلینحمایت مالی می‌شود.
بورسیه Heinrich Böll برای دانشجویان بین‌المللی یکی دیگر از بورسیه‌های تحصیلی در آلمان است. این بورسیه برای تمام مقاطع تحصیلی است و به دانشجویان بین‌المللی علاقه‌مند به تحصیل در مؤسسات آموزش عالی معتبر آلمان تعلق می‌گیرد.
فلوشیپ تحقیقاتی مؤسسه Humboldt برای پژوهشگران پسادکتری بورسیه‌ای برای پژوهشگران و دانش‌پژوهان در هر زمینه علمی و از هر ملیتی است. دانشجویان کشورهای در حال توسعه می‌توانند برای دریافت فلوشیپ جورج فاستر (Georg Forster Fellowship) که یکی دیگر از بورسیه‌های تحصیلی مؤسسه Humboldt است، درخواست دهند.
بورسیه Konrad-Adenauer-Stiftung یا KAS بورسیه ماهانه دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری برای متقاضیان بین‌المللی با کمتر از ۳۰ سال سن است که موفق به دریافت یک مدرک دانشگاهی در کشور خود شده‌اند. متقاضی باید نشان دهد که یک سابقه دانشگاهی موفق و سابقه انجام کار داوطلبانه در راستای خدمت به جامعه کشور خود را دارد و به مسائل سیاسی علاقه‌مند است.
بورسیه علوم Kurt Hansen بورسیه علوم برای تحصیل در آلمان است که توسط مؤسسه Bayer تأمین مالی می‌شود. این بورسیه در اختیار دانشجویانی که در حال آماده شدن برای تدریس در زمینه علوم هستند، قرار می‌گیرد.
فلوشیپ دانشجویان بین‌المللی Marie Curie برای کشورهای در حال توسعه بورسیه تحقیقاتی پسادکتری برای دانشجویان بین‌المللی علاقه‌مند به تحصیل در آلمان است که توسط کمیسیون اروپا تأمین مالی می‌شود.
بورسیه Mawista برای دانشجویانی است که خارج از کشور خود تحصیل و از یک کودک نیز مراقبت می‌کنند؛ از جمله پدران و مادرانی که قصد تحصیل در آلمان را دارند. این بورسیه ۵۰۰ یورو در ماه و به مدت ۱۲ ماه پرداخت می‌شود.
Deutschland Stipendium یکی دیگر ازبورسیه‌های تحصیلی در آلمان است که بر پایه شایستگی بوده و مبلغ آن ۳۰۰ یورو در ماه است. این بورسیه در اختیار دانشجویان بسیار مستعدی که در آلمان تحصیل می‌کنند قرار داده می‌شود. ملیت و درآمد شخصی دانشجو تأثیری در اعطای این بورسیه به دانشجو ندارند.
مؤسسه Helmholtz بزرگترین سازمان تحقیقاتی در کشور آلمان است که فلوشیپ‌های سالانه‌ای را به دانشجویان دکتری و پسادکتری از سراسر جهان اعطا می‌کند و به آنها فرصت انجام تحقیقات در یکی از مراکز تحقیقاتی Helmholtz در آلمان را همراه با پرداخت حقوق می‌دهد.

برای تحصیل در آلمان باید پس از اخذ پذیرش از دانشگاه یا کالج، برای دریافت ویزای تحصیلی این کشور اقدام کرد.

مدراک مورد نیاز برای ویزای تحصیلی آلمان

برای دریافت ویزای تحصیلی آلمان باید تمامی کپی‌های مدارک، بر روی کاغذ A4 ارائه شود (حتی اگر اصل مدرک در ابعاد دیگری ارائه شود). مدارک مورد نیاز برای اخذ ویزای تحصیلی آلمان عبارتند از:
فرم درخواست (خوانا، تکمیل و امضا شده)
عکس گذرنامه‌ای (سیاه و سفید یا رنگی که طی ۶ ماه اخیر گرفته شده باشد)
گذرنامه معتبر (امضا شده به همراه دو کپی بر روی کاغذ A4 از صفحات ۲ و ۳)
شناسنامه
نامه پذیرش از دانشگاه و یا کالج مورد نظر
نامه تمکن مالی (حداقل مبلغی معادل ۱۰۲۳۶ یورو در حساب بانکی به نام خودتان در ایران و یا نامه تمکن مالی فرد حامی در آلمان)
مدارک تحصیلی به همراه ریزنمرات
مدرک زبان (حداقل B2 آلمانی و یا آیلتس ۶)
ارائه مدارک شغلی و فعالیت‌های دیگر در ایران (در صورت وجود)
رزومه (امضا شده و به صورت جدول، با ذکر آدرس کامل، شماره تلفن و آدرس ایمیلی که مرتب چک می‌کنید، به زبان آلمانی)
انگیزه‌نامه (امضا شده و به زبان آلمانی)
مدرک بیمه درمان مسافرتی معتبر برای مدت مورد نظر (مدت اعتبار این مدرک ۹۰ روز است)
هزینه درخواست ویزای تحصیلی آلمان ۷۵ یورو است که در روز تحویل مدارک باید همراهتان باشد.
ویزای تحصیلی آلمان در ابتدا به مدت ۳ ماه، معتبر بوده که افراد بعد از ورود به این کشور باید با مراجعه به اداره امور اتباع خارجه، نسبت به تمدید ۱ الی ۲ ساله ویزای خود اقدام کنند.